Ορδέριχος Βιτάλης

«Ο Ραϋμόνδος δέχτηκε και ξεκίνησε για τη συνάντηση κατά τη διάρκεια της οποίας ο αυτοκράτορας του είπε: «Η πόλη της Αντιόχειας ανήκει στην αυτοκρατορία της Κωνσταντινούπολης. Ο πρίγκιπας Βοημούνδος έδωσε όρκο υποτέλειας στον πατέρα μου και μαζί με τους υπόλοιπους άρχοντες της Δύσης ορκίστηκε να επιστρέψει στην Αγία Αυτοκρατορία όλα τα εδάφη που είχαν αποσπάσει οι Τούρκοι και τα οποία μπορούσε να κατακτήσει. Ως εκ τούτου, απαιτώ από εσάς που κατέχετε επί του παρόντος την ηγεμονία της Αντιόχειας να αναγνωρίσετε ότι η συνθήκη αυτή εξακολουθεί να βρίσκεται σε ισχύ και ζητώ στο όνομα της αυτοκρατορίας αυτήν την πόλη, την εξουσία επί της οποίας έχετε σφετεριστεί». Ο Ραϋμόνδος τού έδωσε την εξής απάντηση: «Ουδόλως επιθυμώ να συζητήσω μαζί σας τους όρους που συμφώνησαν οι πρόγονοί μου. Την πόλη αυτή μού την έδωσε ο βασιλέας της Ιερουσαλήμ μαζί με το χέρι της κόρης του κι εγώ του ορκίστηκα πίστη, όπως οφείλω στον κύριό μου. Θα του γνωστοποιήσω, επομένως, τα αιτήματά σας. Θα ακολουθήσω με απόλυτη υπακοή τις συμβουλές του και, όσον αφορά την υπόθεση αυτή, δεν πρόκειται να προβώ σε διαπραγμάτευση για κανένα ζήτημα χωρίς να τον έχω πρώτα συμβουλευτεί.»» (Ορδέριχος Βιτάλης «Historia ecclesiastica», βιβλίο ΙΓ΄)

[περιγραφή της συνάντησης μεταξύ Ιωάννη Κομνηνού και Ραϋμόνδου του Πουατιέ, πρίγκιπα της Αντιόχειας, το 1138. Για την ιστορία, ας συμπληρώσουμε ότι ο Φουλκ ο Ανδεγαυός, βασιλιάς της Ιερουσαλήμ, αναγνώρισε τα κατά νόμο κυριαρχικά δικαιώματα του Βυζαντινού αυτοκράτορα, προσθέτοντας πάντως ότι, σε κάθε περίπτωση, δεν μπορούσε, λόγω ασθένειας, να κάνει τίποτε για να βοηθήσει τον βασσάλο του. Οι Φράγκοι αναγνώρισαν την αυτοκρατορική επικυριαρχία κι ο Κομνηνός την εξουσία του Ραϋμόνδου. Όλοι έμειναν τελικά ευχαριστημένοι. ]

Στις 16 Φεβρουαρίου 1075 γεννήθηκε στο Άτσαμ της Αγγλίας, κοντά στο Σριούσμπρυ, ο Αγγλονορμανδός μοναχός κι ιστορικός Ορδέριχος Βιτάλης (Ordericus Vitalis/ Orderic Vital). Η «Εκκλησιαστική Ιστορία» του αποτελεί ένα από τα σημαντικότερα ιστορικά έργα του Μεσαίωνα. Μας παρέχει πολλές κι αξιόπιστες πληροφορίες για το Δουκάτο της Νορμανδίας, τα νορμανδικά βασίλεια της Αγγλίας, αφενός, και της Σικελίας και Κάτω Ιταλίας, αφετέρου, την Πρώτη Σταυροφορία και τα φραγκικά κράτη της Συρίας και Παλαιστίνης (ιδίως δε το Πριγκιπάτο της Αντιόχειας που είχε ιδρυθεί από Νορμανδούς). Πέθανε μεταξύ 1141 και 1143 στο αββαείο του Σαιντ-Εβρού (αγίου Εβρούλφου) στην Κάτω Νορμανδία.

[Facebook, 16 Φεβρουαρίου 2014]

Αδικίες της Ιστορίας

Άδικη που είναι η Ιστορία, στον έναν δίνει έξι πόδια αγγλικής γης, άντε και κάτι παραπάνω, και στον άλλο ολόκληρο βασίλειο

Όταν στις 5 Ιανουαρίου 1066 πέθαινε άκληρος ο Άγγλος μονάρχης Εδουάρδος, το βασίλειο βρέθηκε με τρεις διεκδικητές. Ο Χάρολντ γιος του Γκόντγουιν, κόμης του Γουέσσεξ, ήταν ο εκλεκτός της συνέλευσης των Σαξόνων ευγενών. Η αδελφή του είχε παντρευτεί τον Εδουάρδο. Επιπλέον, ο Χάρολντ ισχυριζόταν ότι πριν πεθάνει ο βασιλιάς τού είχε υποσχεθεί το στέμμα. Ο Γουλιέλμος ο Νόθος, δούκας της Νορμανδίας, είναι μικρανεψιός της Έμμας, μητέρας του Εδουάρδου. Υποστηρίζει κι αυτός ότι ο εκλιπών μονάρχης του είχε υποσχεθεί το βασίλειο της Αγγλίας. Ο τρίτος μνηστήρας του θρόνου, ο Χάραλντ της Νορβηγίας, επικαλείται μια συμφωνία που είχε συνάψει ο θείος του, o Μάγκνους ο Καλός, με τον Δανό μονάρχη Κανούτο Γ΄, την εποχή που ο δεύτερος βασίλευε και στην Αγγλία.

Πρώτος αποβιβάστηκε σε αγγλικό έδαφος ο Χάραλντ που συνάντησε τη σκληρή μοίρα του στο Στάμφορντ Μπριτζ, στις 25 του Σεπτέμβρη. Η χαρά του Χάρολντ για τον θρίαμβό του κράτησε πολύ λίγο. Στις 28-29 Σεπτεμβρίου, ο δούκας της Νορμανδίας αποβιβαζόταν με τον στρατό του στα νότια παράλια του νησιού για να στρατοπεδέψει στο Χάστινγκς (Χέιστινγκς για τους εραστές της ορθής αγγλικής προφοράς) του Σάσσεξ. Εκεί περίμενε τον αντίπαλό του και το εξαντλημένο στράτευμά του. Ο Χάρολντ πληροφορήθηκε τα νέα στις 2 Οκτωβρίου και κινήθηκε βιαστικά προς τα νότια. Συγκέντρωσε όσες δυνάμεις μπορούσε και εγκατέλειψε το Λονδίνο στις 11 για να συναντήσει τον νορμανδικό στρατό. Το βράδυ της 13ης, οι Νορμανδοί ιχνηλάτες ανέφεραν στον δούκα τους ότι οι αγγλικές δυνάμεις βρισκόταν πολύ κοντά.

Την επομένη επρόκειτο να δοθεί μεταξύ ισοδύναμων στρατών μια από τις πιο αμφίρροπες μάχες της Ιστορίας. Κράτησε από την αυγή ως το σούρουπο και κατά τη διάρκειά της η επικράτηση άλλαξε χέρια κάμποσες φορές. Η πρώτη επέλαση του νορμανδικού ιππικού αποκρούστηκε από τους Σάξονες κι ο Γουλιέλμος αναγκάστηκε να επέμβει στην καρδιά της μάχης για να αποτρέψει τη συντριβή. Το άλογό του πληγώνεται κι ο δούκας σωριάζεται στο έδαφος. Μεταξύ των Νορμανδών κυκλοφορεί η φήμη ότι ο Γουλιέλμος είναι νεκρός, κάτι που τον αναγκάζει να βγάλει το κράνος του για να δουν οι στρατιώτες του ότι είναι ζωντανός.

Στη δεύτερη φάση της μάχης, οι Νορμανδοί προσποιούνται ότι υποχωρούν και κατορθώνουν να παρασύρουν τους Σάξονες, των οποίων η παράταξη χάνει τη συνοχή τους. Τότε ο Γουλιέλμος χωρίζει το σώμα των τοξοτών του και σφυροκοπεί τον εχθρό από δύο πλευρές. Το τελικό χτύπημα το δίνει το ιππικό που διαλύει το κέντρο του αντιπάλου. Οι Νορμανδοί ιππότες φτάνουν μέχρι το σημείο που βρίσκεται ο Χάρολντ και τον σκοτώνουν. Η μάχη έχει οριστικά κριθεί.

Για τον Γουλιέλμο, εκτός από το βασίλειο της Αγγλίας, η Μάχη του Χάστινγκς θα του χαρίσει ένα επιβλητικό προσωνύμιο. Για την Αγγλία η νορμανδική επικράτηση σηματοδοτεί την έναρξη μιας μακράς περιόδου κατά την οποία θα διαφεντεύουν το νησί γαλλόφωνοι μονάρχες κι ευγενείς. Οι συνέπειες της μάχης είναι δύσκολο να υποτιμηθούν. Από αυτήν ίσως ξεκινά η παράδοξη σχέσης αγάπης μίσους ανάμεσα στο νησί και τη Γηραιά Ήπειρο, ανάμεσα στη Γαλλία και την Αγγλία. Η τεράστια συμβολή της γαλλικής στη διαμόρφωση της γλώσσας που επρόκειτο να εξελιχθεί στα σύγχρονα αγγλικά. Και μια σειρά από αξιοπρόσεκτες διοικητικές μεταρρυθμίσεις. Φαντάζομαι ότι στο δικό μας ΥπΟικ θα ήθελαν πολύ να έχουν στη διάθεσή τους κάτι σαν το Domesday Book, απογραφή, κτηματολόγιο και περιουσιολόγιο μαζί.

Η εκστρατεία του Γουλιέλμου κι η καθοριστική μάχη έχουν απαθανατιστεί στην Ταπισσερί του Μπαγιέ, πιθανότατα το μεγαλύτερο «κόμικ» όλων των εποχών.

[Facebook, 14 Οκτωβρίου 2013]

Η Κυριακή της Μπουβίν

Η 27η Ιουλίου του σωτηρίου έτους 1214 ήταν μια Κυριακή. Αυτή της Μπουβίν. Μιας από της σημαντικότερες μάχες της μεσαιωνικής ευρωπαϊκής Ιστορίας. Ο Φίλιππος Αύγουστος της Γαλλίας συνέτριβε τα συμμαχικά στρατεύματα του Γερμανού Αυτοκράτορα Όθωνα Δ΄ και του Πλανταγενέτη βασιλιά της Αγγλίας Ιωάννη του Ακτήμονα.

Για τη Γαλλία επρόκειτο για μια νίκη με μεγάλη σημασία στρατιωτική, πολιτική και συμβολική. Η δυναστεία των Καπετιδών έκανε ένα ακόμη μεγάλο βήμα για τη συγκρότηση ενός κράτους με έκταση και σύνορα παραπλήσια της σύγχρονης Γαλλίας, υπό τον έλεγχο της βασιλικής εξουσίας.

Για τον Όθωνα της Βρουνσβίκης τα πράγματα ήταν πολύ απλά. Ουσιαστικά άφηνε στο πεδίο της μάχης το αυτοκρατορικό στέμμα του. Γρήγορα αυτό θα κατέληγε σε μια από τις μεγαλύτερες μορφές της μεσαιωνικής Ευρώπης, τον Φρειδερίκο Β΄ των Χοχενστάουφεν.

Για τον Ιωάννη τον Ακτήμονα και την Αγγλία του, οι συνέπειες ήταν εξίσου σημαντικές. Ήδη από το 1206, ο Φίλιππος Αύγουστος, με την ιδιότητα του επικυρίαρχου και κάνοντας χρήση του φεουδαλικού δικαίου, είχε αφαιρέσει από τον Ιωάννη τις ηπειρωτικές κτήσεις των οίκου του (Νορμανδία, Βρετάνη, Μαιν, Ανζού, Τουραίν), εκτός από την Ακυιτανία. Η ήττα στη γαλλική Φλάνδρα έδινε τέλος στη διεκδίκηση των εδαφών αυτών και στην αυτοκρατορία που είχαν επιχειρήσει να συγκροτήσουν οι Πλανταγενέτες. Το βασίλειό τους, έστω και γεωγραφικά, αποκτά τον βρετανικό χαρακτήρα του. Κι έπειτα, η ήττα καθιστά τον Ιωάννη ευάλωτο στις διεκδικήσεις των φεουδαρχών του. Η Μάγκνα Κάρτα θα ακολουθήσει την επόμενη χρονιά.

Για περισσότερα υπάρχει το εξαιρετικό (και σύντομο) βιβλίο του μεγάλου Ζωρζ Ντυμπύ [«Le dimanche de Bouvines (27 juillet 1214)», σειρά «Trente journées qui ont fait la France», εκδ. Gallimard 1973, και σειρά Folio histoire, 1985].

[Δημοσιεύθηκε στο Facebook, στις 26 Ιουλίου 2013]