Χάρτης των περιοχών τις οποίες έπληξαν κυρίως οι λιμοί του 1931-33
Κατά το χρονικό διάστημα 1931-1933, τραγικές αποφάσεις της πολιτικής ηγεσίας της ΕΣΣΔ έχουν ως αποτέλεσμα την εκδήλωση σειράς φοβερών λιμών που θα πάρουν μαζί τους περισσότερες από 6 εκατομμύρια ανθρώπινες ζωές, κυρίως στην Ουκρανία, τη νότια Ρωσία (περιοχές του Κουμπάν και του Κάτω Βόλγα), τα νότια Ουράλια, τη Δυτική Σιβηρία και την Κεντρική Ασία.
Η βίαιη και αδέξια μετάβαση από την παραδοσιακή οργάνωση της αγροτικής οικονομίας στη σοβιετική των κολχόζ και σοβχόζ, η στενόμυαλη επιμονή να τηρηθούν απαρεγκλίτως εντελώς εξωπραγματικά οικονομικά πλάνα, η εγκληματική απαίτηση της πολιτικής ηγεσίας για συμμόρφωση προς τις αποφάσεις της ανεξαρτήτως κόστους, οδηγούν σε μια από τις μεγαλύτερες καταστροφές της σύγχρονης Ιστορίας.
Το ζήτημα αποτελεί σήμερα πεδίο έντονης αντιπαράθεσης μεταξύ Ουκρανίας και Ρωσίας, τόσο σε επίπεδο ιστορικών όσο και, κυρίως, πολιτικών. Για τους Ρώσους, ο λιμός του 1931-33 ήταν μια «ανθρωπιστική καταστροφή» που προκλήθηκε από εγκληματικά λάθη. Για την ουκρανική πλευρά (ή, ακριβέστερα, το «αντιρωσικό»/ «φιλοευρωπαϊκό» τμήμα της) επρόκειτο για «γενοκτονία του ουκρανικού λαού» την οποία διέπραξε το «(ρωσικό) κομμουνιστικό καθεστώς«. Στα χρόνια της «πορτοκαλί επανάστασης» (και επί προεδρίας Βίκτορ Γιούστσενκο), το ουκρανικό κοινοβούλιο αναγνώρισε επίσημα ότι ο λιμός εκείνος αποτελούσε «γενοκτονία«, χαρακτηρισμό που έχουν δεχθεί άλλες 24 χώρες (μεταξύ των οποίων, ΗΠΑ, Καναδάς, Πολωνία, οι 3 βαλτικές δημοκρατίες κ.λπ.), όχι όμως κι ο ΟΗΕ ή το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο.
17 Μαΐου 2010, ο πρόεδρος της Ουκρανίας Βίκτορ Γιανουκόβιτς και ο Ρώσος τότε ομότιμός του Ντμίτριι Μεντβέντεφ μπροστά στο μνημείο των θυμάτων του ουκρανικού λιμού
Πού ακριβώς βρίσκεται η αλήθεια; Αποτελεί ο λιμός που έπληξε τη σταλινική ΕΣΣΔ έγκλημα αντίστοιχο αυτών του ναζιστικού καθεστώτος; Οι δύο περιπτώσεις επιδέχονται σύγκριση όσον αφορά τον αριθμό θυμάτων. Υπάρχουν ωστόσο διαφορές. Στην περίπτωση των ναζί τα εγκλήματα απορρέουν ευθέως από μια ιδεολογία μίσους και ρατσισμού: Εβραίοι, Σλάβοι «υπάνθρωποι», Ρομά και άλλοι, αποτελούν ξένα σώματα για το Γ΄ Ράιχ, που δεν μπορούν και δεν πρέπει να ενσωματωθούν στο γερμανικό έθνος, για αυτό και πρέπει να εξοντωθούν. Ο δόλος είναι άμεσος: Οι ναζί επιδιώκουν το ολέθριο αποτέλεσμα, το έγκλημα τελείται διά πράξεων και όχι διά παραλείψεως. Για τη σταλινική ηγεσία της ΕΣΣΔ, τα στοιχεία είναι διαφορετικά: οι αποφάσεις δεν συνδέονται κατ’ ανάγκην με την κρατούσα ιδεολογία και δεν επιδιώκεται η εξαφάνιση μιας φυλής (π.χ. των Ουκρανών*), αλλά η επίτευξη στόχων, πίσω από τους οποίους υπάρχει ο σκοπός της άνευ όρων υποταγής στο καθεστώς και την ιδεολογία του. Ο δόλος είναι ενδεχόμενος: ο στόχος δεν είναι να εξοντώσω τους πολίτες μου, αλλά να τους «προσηλυτίσω» πολιτικά και ιδεολογικά. Οι αντιρρησίες (και αυτοί που θεωρούνται από το καθεστώς ως τέτοιοι) υφίστανται τέτοιες κυρώσεις και τιμωρίες που ενδέχεται να χάσουν τη ζωή τους.
Η τραγική ιστορία του μεγάλου λιμού είναι εξόχως διδακτική για πολλούς λόγους. Δείχνει πρωτίστως τα ολέθρια αποτελέσματα που μπορούν να έχουν αποφάσεις που λαμβάνονται «γραφειοκρατικά» από ένα στενό κύκλο προσώπων, ορισμένα από τα οποία είναι ιδεολογικά φανατισμένα σε βαθμό που να έχουν χάσει κάθε επαφή με την πραγματικότητα. Καταδεικνύει επίσης τον τρόπο αντίδρασης των απλών ανθρώπων, τον διχασμό και το μίσος που φέρνουν οι δυσχέρειες (προς μεγάλη ευχαρίστηση της εκάστοτε εξουσίας που σπεύδει να εκμεταλλευθεί τα στοιχεία αυτά, αν δεν τα έχει καλλιεργήσει εκ των προτέρων): όταν είναι σαφές ότι τα τρόφιμα δεν επαρκούν για όλους, η συνεργασία με το καθεστώς, η αποδοχή της ιδεολογίας του με θρησκευτικό φανατισμό και η εκτέλεση των διαταγών με ζήλο (συνήθως υπερβάλλοντα) αποτελούν στα μάτια πολλών την μόνη ελπίδα επιβίωσης. Προς γνώση και συμμόρφωση, λοιπόν…
* Η Ουκρανία έχασε περίπου το 12% του πληθυσμού της, όχι μόνον ουκρανικού ως προς την εθνοτική προέλευση. Υπήρξε, όμως, μια άλλη σοβιετική δημοκρατία που το διάστημα ’31-33 έχασε το ένα τρίτο του πληθυσμού της (και το 90% του ζωϊκού κεφαλαίου της)! Στο Καζακστάν, χώρα νομάδων οργανωμένων σε φυλές, το πέρασμα στη νέα σοβιετική οικονομία υπήρξε ακόμη πιο αδέξιο και καταστροφικό ως προς τα αποτελέσματά του. Τα θύματα του λιμού ήταν σχεδόν αποκλειστικά Καζάκοι – αυτοί που λάμβαναν τις αποφάσεις σχεδόν αποκλειστικά Ρώσοι (κι Ουκρανοί).
[Αναρτήθηκε στο Facebook στις 5 Δεκεμβρίου 2013 – αναδημοσιεύθηκε στο Portal στις 13 Δεκεμβρίου 2013]
Ρογήρος, επί παντός επιστητού 